آداب و مناسک سفر حج

حج سفری معنوی و الهی است که باید مخلصانه و فقط برای رضای خدا الله صورت گیرد و هیچ گونه ریا کاری و شهرت در آن نباشد.رهیان این سفر و دلدادگان ب خداوند ،پیش از چنین سفری باید خود را آماده نموده و رنگ معنوی و خدایی ب خود بگیرند. و گناه ها را از خود بزدایند. تا خود را در برابر پیشگاه حق آماده کنند.
زائران بیت‌اللَّه الحرام نسبت به سفر حج دیدگاه‌های متفاوتی دارند و هرکدام به میزان آگاهی و شناخت خویش از آن بهره می‌گیرند. تعدادی از حاجیان در پایان سفر، قلب خود را از عشق و محبت خدا لبریز نموده، پیروزمندانه و با حجّی مقبول و مبرور به شهر و دیار خود باز می‌گردند.
گروهی نیز همچون انسان فرورفته در خواب‌اند که خواب خوش می‌بیند و به ناگاه از جا می‌پرد، پس از بازگشت از سفر حج از خواب غفلت بیدار شده و همه‌چیز را خاتمه‌یافته می‌بینند و از این‌که فرصت‌های ارزشمندی را به آسانی از دست داده‌اند در حسرت و اندوه عمیقی فرو می‌روند.
در ادامه به برخی از آداب سفر حج می پردازیم

تعیین هدف

حج دو گونه است: 1- حج برای خدا 2- حج برای مردم. پس آن‌کس که برای خدا حج گزارد، از خداوند پاداش بهشت گیرد و آن‌کس که برای مردم حج به‌جای آورد، پاداش آن در روز قیامت با مردم است!
از این روایت به‌خوبی می‌توان فهمید که هدف و انگیزه تا چه‌اندازه در سفر حج تأثیرگذار است.
حاجی و عمره گذار باید هدفش از حج و عمره رضایت و تقرب به خدا باشد. و از شهرت طلبی و ریا پرهیز کند.
رسول خدا صلی الله علیه و آله در یک تقسیم‌بندی تنبّه‌آفرین، حاجیان امت خود در آخرالزمان را به سه دسته تقسیم فرموده، وضعیت آنان را این‌چنین پیش‌بینی کرده است:
دسته اول: ثروتمندان که با انگیزه تفریح و خوشگذرانی به حج می‌روند.
دسته دوم: گروه‌های متوسط جامعه که با هدف تجارت و سوداگری راهی زیارت خانه خدا می‌شوند.
دسته سوم: نیازمندان و فقیران که برای خودنمایی و ریاکاری عازم آن دیار می‌شوند.

توبه و استغفار

حاجی باید زنگارهای گناه و معصیت را از جان و دل بزداید، و روح را از تیرگی‌ها پاک کند تا زمینه را برای راه‌یابی به محضر حق و حریم عشق و پذیرش در پیشگاه معبود فراهم سازد.
حاجی در سفر حج و عمره میهمان خداوند است و از آن‌جا که خالق، به ظاهر خلق نمی‌نگرد بلکه به باطن نظر دارد، لذا به روح و جان حاجی نظر می‌افکند و روا نیست انسان با آلودگی به محضر حق وارد شود.
گناهان به دو سته تقسیم میشوند:
دسته اول گناهانی است که مستقیماً به خداوند ارتباط پیدا می‌کند، مثلًا نمازی را نخوانده، روزه‌ای نگرفته و ….
مومنی که قصد زیارت حضرت حق را دارد، باید از گناهان خود توبه کند. و بخاطر گناهان گذشته و عملکرد بد خویش پشیمان باشد. وتصمیم قاطع بگیرد ک گناه خویش را ترک گفته و دوباره مرتکب آن ها نشگردد.
دسته دوم گناهانی است که به مردم ارتباط پیدا می‌کند، همچون غیبت، افترا، سرقت، ظلم و ستم و ….
در این صورت باید رضایت آن شخص را جلب و سپس از پیشگاه حق، طلب مغفرت نماید. اگر مالی از کسی به زور گرفته، آن را به صاحبش برگرداند و اگر صاحبش را نمی‌شناسد با اذن مرجع تقلید از سوی صاحب اصلی صدقه دهد، اگر غیبت دیگران را کرده از آن‌ها حلالیت بطلبد و پس از آن استغفار نماید.

اخلاص در نیت

اخلاص شرط اساسی در تمامی عبادات است، هرکس عبادتی را برای خودنمایی و ریا و یا دستیابی به امور مادی و دنیایی انجام دهد، از آن عمل هرگز بهره و نصیبی نخواهد برد.
رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود:
إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّیَّاتِ.
جز این نیست که اعمال به نیت‌ها است.
حاجیان باید سفر را با مبارزه با نفس آغاز کنند و پس از غلبه بر آن، قصد کوی دوست کرده، با تمام وجود به‌سوی او روند.

زاد و توشه حلال

استفاده از زاد و توشه حلال و بهره‌گیری از نعمت‌های پاک، وظیفه رسولان و همه مؤمنان به خداوند است. و آن‌ها که اموالشان را از راه حرام و یا شبهه‌ناک به‌دست آورده‌اند، باید پیش از سفر، دارایی خود را تزکیه کنند، خمس و زکات و ردّ مظالم و دیگر حقوق مردم را به صاحبان اصلی آن بپردازند، سپس لباس احرام بپوشند. وگرنه، در میقات پذیرفته نمی‌شوند و هرگز در حریم کبریایی حق وارد نخواهند شد، گرچه به‌صورت ظاهر جسم آنان در چنین اماکن مقدسی در گردش باشد.
امام باقر علیه السلام فرمود:
لا یَقْبَلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلّ حَجّاً وَ لا عُمْرَهً مِنْ مالِ حَرامٍ.
خداوند حج‌وعمره بامال حرام را نمی‌پذیرد.

خداحافظی و حلالیت طلبی

مسلمانی که قصد مسافرت دارد، شایسته است برادران خویش را آگاه سازد، بر برادران او نیز لازم است هنگام بازگشت به دیدن وی بیایند.
انجام این دستورالعمل می‌تواند ثمرات و برکات فراوانی را به‌دنبال داشته باشد؛ یکی از این برکات، زدودن تیرگی‌ها و کدورت‌ها از دل انسان هاست.
افراد بشر به دلیل اجتماعی بودن، در زندگی شخصی و اجتماعی خود گرفتار تضادها و مشکلاتی می‌شوند که درنتیجه رنجش و نارضایتی دیگران را به‌دنبال دارد، همسر، فرزندان، برادران و خواهران، همسایگان، همکاران، مردم کوچه و بازار و
اگر به یکی از این کسان ظلمی روا داشته، غیبتی کرده، حقوقی از آنان پایمال نموده، روابط غیرصمیمانه با آنان داشته، ناسزا و دشنامی به آن‌ها داده و … لازم است پیش از سفر به عنوان خداحافظی نزد آنان رفته، حلالیت بطلبد و به آن‌ها بگوید، من عازم سفر خانه خدا هستم و از آن‌جا که در این سفر میهمان خداوندم و او از راز و درون من باخبر است، نمی‌خواهم با دل آلوده به کینه و کدورت در محضر او حضور یابم. من در این سفر برای شما دعا می‌کنم، شما نیز اگر حقی به گردن من دارید، مرا حلال کنید. به یقین چنین برخوردی عاطفه طرف مقابل را تحریک نموده، اشک از دیدگانش جاری می‌شود و رضایت می‌دهد و فضایی کاملًا معنوی و الهی را بر زندگی حاجی و دیگران حاکم می‌سازد. و پس از آن زمینه برای بهره‌گیری هرچه بیشتر از حج فراهم می‌شود؛ زیرا حاجی تصمیم گرفته است تا در این سفر، قلب خود را لبریز از محبت خدا کند. اگر بخشی از قلب را کدورت و کینه نسبت به مردم پر کرده باشد، تنها بخش خالی آن ظرفیت خواهد داشت و اگر آن ظرفیت پرشده از کینه، خالی شود به یقین جای بیشتری برای ذخیره معرفت و عشق به‌حق فراهم می‌آید.

آگاهی کامل

آشنایی با اهداف حج، موجب می‌شود تا حاجی برای دستیابی به آنها، معلومات و دانستنی‌های مورد نیاز این سفر را به خوبی فراگیرد و با آگاهی کامل در این مسیر قدم بگذارد.
امام صادق علیه السلام به عیسی بن أبی منصور فرمود:
یَا عِیسَی إِنِّی أُحِبُّ أَنْ یَرَاکَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیمَا بَیْنَ الْحَجِّ إِلَی الْحَجِّ وَ أَنْتَ تَتَهَیَّأُ لِلْحَجِّ.
ای عیسی، من دوست می‌دارم که خداوند عزوجل در فاصله بین دو حج، تو را در حال آماده شدن برای حج بعد ببیند.
برخی از اطلاعات مورد نیاز و ضروری این سفر عبارتند از:

• احکام عمومی از قبیل وضو، غسل، تیمم، طهارات، نجاسات و …؛
• مناسک حج؛
• اسرار و معارف حج؛
• تاریخ اسلام؛
• شناخت اماکن و آثار اسلامی موجود در حرمین شریفین؛
• آداب و اخلاق سفر حج؛
• آداب معاشرت با هموطنان و نیز دیگر مسلمانان شرکت‌کننده در حج؛
• آشنایی با پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام و سیره علمی و عملی آنان؛
• آشنایی با عقاید تشیع، به‌منظور معرفی مذهب و فرهنگ اهل‌بیت به دیگران؛
• شناخت مفهوم زیارت، آداب سخن گفتن با پیامبر و ائمه، مضامین زیارتنامه‌ها و ….
• آشنایی با مذاهب اسلامی، اعتقادات و مسائل فقهی آن‌ها، برای پیشگیری از هرگونه برخورد و ایجاد تفرقه در صفوف مسلمانان؛
• تسلط به یکی از زبان‌های زنده دنیا و مهم‌ترین آن‌ها زبان عربی، برای ایجاد ارتباط با دیگر مسلمانان؛
• دستیابی به آگاهی‌های بهداشتی و اجرایی؛
• شناخت کشور عربستان و قوانین و مقررات حاکم بر آن کشور؛

فراگیری احکام و مناسک حج

در میان مجموعه اطلاعات مورد نیازی که ذکر شد، فراگیری مناسک حج از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و حاجی باید آن را به‌طور دقیق بیاموزد و به‌کار بندد؛ زیرا صحت و درستی عمل یکی از شروط قبولی آن است.
امام علیه السلام فرمود: ای زراره، خانه‌ای که بیش از دوهزار سال، قبل از پیدایش آدم علیه السلام حج گزارده می‌شد، می‌خواهی در چهل سال مسائل آن پایان پذیرد؟
هرچه حاجی در زمینه اعمال و مناسک حج آگاه‌تر باشد، ضمن انجام درست اعمال، بیشتر ذهن خود را به‌سوی اسرار و معارف هریک از اعمال حج معطوف داشته، بهره معنوی بیشتری می‌برد. برخی از حاجیان در میقات، به‌جای ریختن اشک و توجه بیشتر به حضرت حق و انابه و توبه و راهیابی به‌حضور صاحب‌خانه، در وسوسه درست تلفظ کردن نیت گیر می‌کنند و از آن همه زیبایی و عشق محروم می‌مانند و حال آن‌که فقها همگی فتوا داده و می‌دهند که نیت لازم نیست بر زبان جاری شود و همان مرور به قلب و فکر کافی است.